در گفتگوی مدیرعامل شرکت بیستون کویر با نشریه «دنیای اقتصاد» مطرح شد: تحقق توسعه پایدار در حوزه معدن از طریق هوشمندسازی معادن

نشریه دنیای اقتصاد- گروه شرکت‌ها: «هوشمندسازی معادن»یکی از مباحثی است که در سال­های اخیر به­ طور ویژه­ای مطرح و به آن توجه شده است و می‌توان بخشی از آینده معدنکاری را از این مسیر مورد رهگیری قرار داد آن‌هم در شرایطی که فعالیت‌های آینده‌پژوهی دقیقاً همین مسیر را برای آینده معادن نشان می‌دهد. شرکت دانش­بنیان بیستون کویریزد از شرکت­های فعال در حوزه فناوری­های نوین معدنی کشور است که برای اولین بار در ایران موفق به طراحی و اجرای سیستم دیسپچینگ (راهبری هوشمند) شده است.با توجه به سابقه چندین ساله این شرکت و اجرای پروژه ­های هوشمندسازی در معادن بزرگ کشور از جمله معدن چادرملو و معادن گل گهر، گفتگویی را با مهندس امین امراللهی، مدیرعامل این شرکت در زمینه “هوشمندسازی معادن” ترتیب داده­ ایم که در ادامه می ­آید:

لطفا در ابتدا شرکت بیستون کویر را به­ صورت مختصر معرفی کنید تا خوانندگان با فعالیت­های شما آشنا شده و در ادامه به مبحث هوشمندسازی در معادن بپردازیم.

شرکت بیستون کویر یزد در سال 1390 تأسیس و با توجه به تخصص مؤسسان آن، خدماتی را در زمینه فعالیت­های معدنکاری طراحی کرده است. موضوع مانیتورینگ و دیسپچینگ عملیات معدنکاری به عنوان زمینه کاری شرکت تعریف شده و پس از بررسی­ ها در معدن چادرملو اجرایی شد و در حال حاضر حدود 25 معدن بزرگ و کوچک در کشور از خدمات این شرکت استفاده می­ کنند.

تعریف شما از معدنکاری هوشمند چیست؟

معدنکاری هوشمند فرایند استفاده از فناوری و اتوماسیون در راستای افزایش بهره‌وری و کاهش هزینه‌های معدنکاری و همچنین افزایش ایمنی عملیات است. معدنکاری هوشمند در حال حاضر یکی از مسایل مطرح و به‌روز در سراسر جهان است و شرکت­های فن‌آور و نوآور و همچنین شرکت­های معدنی بسته به شرایط و موقعیتی که در آن واقع شده ­اند، تعریف متفاوتی را از آن ارائه کرده ­اند. به نظر می ­رسد معدنکاری هوشمند بیشتر یک مفهوم باشد تا یک پروژه یا محصول مشخص و این دلیل وجود تعاریف مختلف و متفاوت برای آن است. با این توضیح مختصر، اگر بخواهیم تعریفی برای معدنکاری هوشمند داشته باشیم، معدنکاری هوشمند را می ­توان فرایند به کارگیری فناوری­ های مختلف در تمام سطوح عملیاتی و مدیریتی معدن در نظر گرفت که در سطح عملیات منجر به جمع­ آوری دقیق و صحیح داده ­ها به صورت خودکار شده و باعث می­ شود در سطح مدیریت اطلاعات و گزارش­های تحلیلی تهیه شده و تصمیم­ گیری­ های مبتنی بر اطلاعات برخط و صحیح به دست آید. این مسیر می­ تواند تا هوشمندسازی کامل کلیه فعالیت­ ها در بخش­ های عملیاتی و مدیریتی و در نهایت مدیریت و کنترل هوشمند معدن توسعه یابد.

مزیت ­های معدنکاری هوشمند چیست و الزام دولت برای توجه به آن به نظر شما چیست؟

عمده مزیت معدنکاری هوشمند را می­توان ایجاد زیرساخت برای آگاهی دقیق از عملیات معدنکاری در نظر گرفت. به این صورت که آگاهی دقیق منجر به شناسایی گلوگاه ­های تولید، بخش ­های قابل توسعه و بهبود، مشکلات فرایندی و تاثیر عوامل مختلف بر عملیات می­ شود و با شناخت این موارد، امکان ارائه تحلیل­های دقیق و به روز برای تصمیم­ گیران و تصمیم ­سازان معدن فراهم می ­شود. بنابراین مسائلی همچون صرفه­ جویی در مصرف انرژی، کاهش هزینه­ های عملیاتی به دلیل بهبود عملیات، کاهش توقفات عملیاتی تجهیزات و ماشین ­آلات، و بهبود ایمنی و تولید در دسترس معدن قرار می­ گیرد. ضمن اینکه معدنکاری هوشمند به عنوان گامی اساسی در راستای تحقق توسعه پایدار در بخش معدن محسوب می­شود.

در مورد بخش دوم سوال ابتدا لازم می­ بینم توضیحی در مورد عملیات معدنکاری داشته باشم. معدنکاری یک صنعت بزرگ مقیاس است و حجم عملیات و هزینه ­های عملیاتی بسیار بالایی دارد. همچنین یکی از بخش­ هایی است که با افزایش بهره­ وری و تولید، قادر است وابستگی اقتصاد به نفت خام را کاهش دهد. در سال­ های اخیر، تجربه هوشمندسازی در کشور بر اساس گزارش ­های ایمیدرو و اجرای سامانه مانیتورینگ و دیسپچینگ در معدن چادرملو، توانسته است هزینه­ های عملیاتی و تعمیراتی را به صورت چشمگیر کاهش دهد. بنابراین هوشمندسازی معادن می­ تواند منافع کوتاه­ مدت و بلندمدتی را برای کشور به همراه داشته باشد و دولت­ها نیز از این منافع بهره­ مند می­شوند. توسعه فناوری و نوآوری در معادن، افزایش بهره­ وری عملیات، افزایش عمر معادن به دلیل کاهش هزینه­ های تولید و در نتیجه اقتصادی شدن ذخایر کم عیار، افزایش بهره­ وری منابع انرژی و در نتیجه کاهش مصرف آنها، می­ تواند انگیزه دولت برای توجه کافی به هوشمندسازی در معادن باشد. ایمنی پرسنل و کاهش منابع انسانی در بخش­های عملیاتی استخراج و فرآوری معادن که جزو مشاغل سخت و زیان آور محسوب شده و باعث تهدید سلامت کوتاه­ مدت و بلندمدت نیروی انسانی می­ شود، نیز از مزایای مهم پرداختن به معدنکاری هوشمند محسوب می­شود.

معدنکاری هوشمند چه تاثیری بر بهره‌وری معادن دارد؟

معدنکاری هوشمند با استفاده از فناوری اطلاعات، سخت­ افزار و نرم­افزار و از طریق پایش، برنامه­ریزی و بهینه­ سازی عملیات، به کاهش زمان­های توقف و افزایش بهره‌وری کمک می‌کند.همچنین موانع و مشکلات ممکن در مسیر تولید که می­تواند ناشی از مسائل مرتبط با ایمنی عملیات باشد از طریق این فناوری مرتفع می­شود. در مجموع، به دلیل بهره ­گیری از اتوماسیون در کلیه فعالیت­های معدنکاری و نیز تصمیم­ گیری، برنامه­ ریزی و کنترل بر اساس داده­ ها و تحلیل­ های مبتنی بر این داده­ ها، بهره ­وری انواع منابع اعم از نیروی انسانی، ماشین ­آلات و تجهیزات، مواد معدنی، انواع حامل­های انرژی و آب به ویژه در حوزه استخراج و فرآوری افزایش چشمگیری خواهد داشت.

به نظر شما ارتباط بین معدن و دانشگاه می­ تواند در تقویت معدنکاری هوشمند در کشور موثر باشد؟

در معماری سیستم‌های هوشمند معدنکاری، تکیه بر مباحث علمی و نظری اهمیت بالایی دارد، لذا ارتباط بین دانشگاه و صنعت در راه­ اندازی و پیشرفت این فناوری یک ضرورت است. معدنکاری هوشمند مفهومی است که انواع رشته­ های دانشگاهی در زمینه ­های مختلف فنی مهندسی، مدیریت و علوم انسانی را درگیر می­کند. توسعه و تجاری­ سازی فناوری­ های معدنکاری به گونه ­ای که با شتاب توسعه فناوری جهانی همگام باشد، نیاز به بهره­ گیری از رویکرد نوآوری باز در معادن دارد که این امر خود مستلزم ارتباط گسترده و هدفمند با نهادهای مولد دانش و فناوری شامل دانشگاه­ها و مراکز پژوهشی، شرکت­های دانش­ بنیان و پارک­های علم و فناوری است. راه ­اندازی مراکز نوآوری در معادن با همکاری این نهادها می­ تواند ضمن هموار کردن مسیر تبدیل دانش به فناوری، به برطرف کردن نیازهای فناورانه متعددی که پایه معدنکاری هوشمند محسوب می­ شود، کمک نماید.

وضعیت ایران در زمینه معدنکاری هوشمند را چگونه ارزیابی می­ کنید؟

مسیر جدید توسعه بخش معدن و صنایع معدنی در ایران از وضعیت مطلوبی برخوردار نبوده و متاسفانه جز در مواردی معدود در چند مجموعه صنعتی بزرگ، فراگیری چندانی در کشور ندارد‌. به این سوال از دو منظر می­ توان پاسخ گفت: اولا در زنجیره معدن و صنایع معدنی از مرحله شناسایی و اکتشاف تا فرآوری و صنایع پایین ­دستی، هوشمندسازی صرفا تا حدی در بخش­هایی از فعالیت­های استخراج و فرآوری عملیاتی شده و سایر حوزه­ ها همچنان مغفول مانده است. ثانیا اگر سطوح مختلف هوشمندسازی را از جمع­ آوری، پایش و توصیف هوشمند داده­ ها؛ تا تحلیل داده­ ها و پیش ­بینی؛ تجویز، تصمیم­ گیری و راهکارهای هوشمند؛ عملیات هوشمند و نهایتا مدیریت و کنترل هوشمند تعریف کنیم، عمده فعالیت­های انجام شده تاکنون بیشتر بر سطح اول یعنی جمع ­آوری، پایش و توصیف هوشمند داده­ ها متمرکز بوده که همین هم هنوز تا دستیابی به بلوغ فاصله زیادی دارد. برای مثال سامانه شرکت بیستون کویر یزد در سطح اول هوشمندسازی عمده عملیات استخراج معادن را پوشش داده است. همچنین در صورت ورود معادن به بحث هوشمندسازی، لازم است کسب و کارهایی برای ارائه خدمات در این حوزه از آموزش و مشاوره تا نوآوری و تحقیق و توسعه شکل بگیرند. متاسفانه معادن کشور ما با دیدگاه­های روز دنیا فاصله بسیار زیادی دارند و مطالعه دولت و عموم جامعه از معادن هم هنوز به گونه­ ای نیست که انگیزه­ های کافی در مدیران معادن و صنایع معدنی برای پیاده­ سازی کامل معادن هوشمند فراهم باشد.

 در زمینه معدنکاری هوشمند در ایران چه اقداماتی انجام و یا چه محصولاتی تولید شده؟

سیستم پایش عملیات معدنی و تخصیص و گسیل ناوگان عملیاتی معدن توسط شرکت‌های دانش‌بنیان داخلی تولید شده و در چند واحد صنعتی و معدنی در حال استفاده است. این سیستم از مرحله حفاری تا انباشتگاه‌هادر موضوعاتی مانند پایش و کنترل عملیات،تصمیم‌سازی و برنامه­ ریزی عملیات آینده مورد استفاده قرار می گیرد. پایش و کنترل عملیات حفاری­ های معدنی، مانیتورینگ عملیات خرج­ گذاری (مواد ناریه) ، نظارت و کنترل فرایند بارگیری و حمل، پایش واحدهای خردایش و انباشت از جمله راهکارهای موجود در این سیستم­ ها می­ باشد. بقیه فعالیت­های انجام شده صرفا در حد مطالعاتی بوده است.

به نظر شما چرا معدنکاری هوشمند در ایران مهجور مانده است؟

عدم حمایت از واحدهای تحقیق و توسعه و اجرای این سیستم در کشور از موانع اصلی گسترش معدنکاری هوشمند است به طوری که در اکثر موارد،سیاست‌های حمایتی مناسبی در این زمینه وضع نشده و یا سیاست های موجود به درستی اجرا نمی­ شود. عدم خواست و باور جدی دولت و جامعه از معادن برای افزایش بهره ­وری انواع منابع نیز باعث می­ شود مدیران نسبت به این مقوله احساس نیاز نکنند. ابزار دولت سیاست گذاری تشویقی و تنبیهی است. در تمام دنیا دولت­ها از این ابزار به خوبی استفاده می­ کنند اما در ایران متاسفانه نگاه دولت نیز به معادن و صنایع معدنی با نگاه روز دنیا فاصله زیادی دارد و در نتیجه اقدامات سیاستی جدی برای حمایت از این موضوع دیده نمی­ شود. دولت باید کمک کند فرهنگ خودباوری و حمایت از تولیدات داخلی نهادینه شود.

چه راهکارهایی برای بهبود وضعیت معدنکاری هوشمند در کشور پیشنهاد می­کنید؟

وضع سیاست‌های حمایتی از تولیدهای معدنکاری هوشمند داخلی و سیاست­ های حمایتی از به‌کارگیری این سیستم­ ها در عملیات معدنکاری، نظارت بر اجرای سیاست‌های حمایتی،فرهنگ‌سازی در زمینه استفاده از تولیدات داخلی در این زمینه، پرورش و تربیت نیروهای متخصص در زمینه تولید محصولات نرم‌افزاری و سخت‌افزاری از مواردی است که می ­تواند بسیار مؤثر باشد. دولت باید همزمان سیاست­ های تشویقی برای افزایش تقاضای هوشمندسازی در معادن و در عین حال سیاست­ های محدود کننده در صورت عدم توجه به این سیستم‌ها را طراحی کرده و به اجرا گذارد. همچنین تبدیل معدنکاری هوشمند به عنوان پایه دستیابی به توسعه پایدار در حوزه معادن به یک مطالبه عمومی جامعه، فشار را بر معادن افزایش خواهد داد. اقدام دیگر، حمایت هدفمند از توسعه شرکت­های دانش ­بنیان فعال در این حوزه مانند شرکت بیستون کویر یزد که سال­هاست علی رغم موانع و بی­ توجهی ­ها، برای توسعه این سیستم­ ها هزینه می ­کنند.

وضعیت معدنکاری هوشمند در دنیا و فاصله ایران با دنیا در این زمینه چگونه است؟

معدنکاری هوشمند در سطح جهانی توسعه چشمگیری داشته است به طوری که هم­ اکنون شاهد عملیات معدنکاری خودکار در کشورهای پیشرو همانند استرالیا، کانادا، سوئد و غیره هستیم. در برخی موارد مانند شرکت ریوتینتو طرح معدن کاملا هوشمند در حال اجرا است و آنها در سطح پنجم هوشمندسازی یعنی مدیریت و کنترل هوشمند فعالیت می­کنند. حتی موضوع معدن سبز در راستای توسعه پایدار در دنیا شکل گرفته که نتیجه گره خوردن خواست اجتماعی و زیست­ محیطی دولت‌ها و جوامع با اقتصاد معادن و صنایع معدنی است. اما همانطور که ذکر شد در کشور ما این سیستم‌ها پیشرفت چندانی نداشته و محدود به استفاده از تعداد معدودی از راهکارهای پایش و کنترل هوشمند عملیات در برخی سایت‌های معدنی بزرگ می شود.

معدنکاری هوشمند چه فرصت‌هایی را برای توسعه در اختیار معادن قرار می دهد؟

افزایش تولید با هزینه ­های کمتر و ایمنی بیشتر از فرصت­های در دسترس این فناوری می ­باشد. در بلندمدت نیز می­ توان اتوماسیون کامل در استخراج و بهره­ برداری از معادن را متصور بود. ورود به سطوح بالاتر هوشمندسازی منجر به کاهش هزینه ­ها و سودآوری قابل توجه در معادن می­ شود که می­تواند صرف توسعه هر چه بیشتر معادن، ارتقای هر چه بیشتر فناوری و ورود به فعالیت­های توسعه جدید شود.

هوشمندسازی معادن در چه حوزه ­هایی در اولویت است؟

معادن کشور در شرایط فعلی، با مشکلات و مسائلی در زمینه ­های مختلف مواجه هستند که از جمله آنها، می­ توان به ماشین­ آلات فرسوده، کنترل عیار، افزایش عمق مواد معدنی، و کاهش عیار اشاره کرد. مبحث بسیار مهم دیگر در معادن، آب و انرژی است و این بخش نیز نیازمند توجه جدی است. به نظر می­ رسد با توجه به نقش هوشمندسازی در افزایش بهره­ وری، به‌کارگیری آن در بخش ماشین­ آلات به منظور بهبود بهره­ وری سرمایه، عملیات، آب و انرژی برای کاهش مصرف، و ایمنی به منظور افزایش سلامت و بهره ­وری نیروی انسانی، زمینه ­های دارای اولویت باشند.